Geçmişte Kemah Nufusu

Kemah ilçe merkezinden ve köylerimizin bir kısmından ülke içine yönelik göçleri,çeşitli yazılı kaynak ve kişilerden edindiğimiz bilgiler doğrultusunda,19. Yüzyıla kadar götürebiliriz

Eskiden şehir,esas itibariyle kaledibine doğru kurulmuş,çarşı ve dükkanlar oradaymış.Yerleşim ise,ağırlıklı olarak,Cennet Yamacı emsal,bağ ve bahçeler arasından akan Tanasur Deresi’nin açtığı derin vadinin eteklerine yapılan evlerdeymiş.Vaktinde en kalabalık mahalleler buradaymış ve her sabah kırk hayvanla esnaf dükkan açmaya gelirmiş çarşıya.Şimdi hala ilçenin 10 mahallesinden, 5’i bu vadide. Bunlar,Mektepönü ve Pörhenkbaşı mahalleri kısmen olmak üzere,Aşağıgedik,Derebaşı (Yukarı Mahalle) ve Ortagedik mahalleleridir Kemah’ın diğer mahalleleri ise,Beklimçay,Çarşı,Cirgişin,Göğüsbağı ve Karşıbağ mahalleleridir.Şimdi en kalabalık olanı Çarşı mahallesidir.Esas yerleşim,dükkanlar ve resmi binalar burada olup,merkez hükmündedir.

Kemah’a ait ilk nüfus bilgilerine, Osmanlı dönemindeki bazı kaynaklarda rastlanmaktadır. Nitekim ilk tahrirlerde idari yönden Sancak statüsünde olan Kemah’ın 1516 yılındaki şehir nüfusu 2 591 olup, bunun % 68.5’i (1769) müslüman ve % 31.5’i (812) ise hırıstiyandır. 1520 ve 1530 yıllarında 3 697 olan şehir nüfusu, 1568 yılında 3 042’ye ve 1591 yılında 2556’ya düşmüştür.Nüfusun 1568 yılından sonra azalmasının sebebi, gerçekte kaledeki ve şehirdeki vergiden muaf olanların tam olarak tespit edilmemiş olmasıyla alakalıdır.Kanaatimizce şehir nüfusundaki bu azalışta, 1556 yılından sonra Kemah’ın Erzurum livasına bağlı bir kaza durumuna geçmesi de etkili olmuştur.

Ayrıca 1591 yılında beş mahalleden oluşan Kemah kazasına 297 köy ve 126 mezra bağlı olup, tahmini toplam nüfus 35 694 kadardır. Yine 1520 yılında kalede 714 askerin görevli oluşu,Kemah’ın kuruluşunda kalenin önemini açıkça göstermektedir.

Ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında Kemah’a bağlı 7 nahiye ve 75 köy ile beraber toplam nüfus 18.872’dir.Bu nüfusun 14.547’si müslüman,3 503’ü ermeni (gregorien),189’u katolik ve 633’ü protestanlardan oluşmaktadır.Yine 1901 yılında şehir merkezinde 3000’i müslüman ve 250’si hırıstiyan olmak üzere 3 250 nüfus yaşamaktadır.

Değişik amaçlarla yapılan ve sistematik olmayan bu sayımlar, sahanın Cumhuriyet dönemine kadar olan nüfusu hakkında genel bilgi vermesi açısından oldukça önemlidir. Bu veriler dikkatle incelendiğinde 16. Yüzyılda 3697 olan ilçe merkezi nüfusu, 20.yüzyılın hemen başında 3250, 1927 yılında 1590 ve 1990 yılında 3593 kadardır.Bu durum Kemah ilçe merkezinin 16. Yüzyıldaki (1530) nüfusuna henüz ulaşamadığını göstermektedir. Dolayısıyla günümüze kadar gelişen sosyal, ekonomik ve siyasi olayların Kemah nüfusuna önemli ölçüde etki ettiği söylenebilir.Nitekim 16. Yüzyılda askeri açıdan büyük önem taşıyan Kemah kalesinin, daha sonraki yüzyıllarda bu önemini kaybetmesi, nüfusun azalmasında etkili olan faktörlerden biri olarak düşünülebilir. Nüfusun değişmesindeki faktörlerden biri olan göçler, nüfus ile kaynaklar arasında daha iyi bir dengenin sağlanması için, kendiliğinden meydana gelen bir çaba olarak yorumlanmaktadır.

Araştırma sahasında göçlerle ilgili geçmiş dönemlere ait yazılı kaynak bulma imkanı olmadığından, bölgedeki göçler, son yüzyılda etkili olan gelişmeler ile açıklanabilir.Cumhuriyet döneminden önceki göçler, daha ziyade sosyal gelişmelerin bir sonucudur. 

Çeşitli yazılı kaynaklardan ve yöredeki yaşlılardan edindiğimiz bilgilere göre; 1915’li yıllarda meydana gelen Ermeni olayları, Ruslar’ın Erzincan’ı işgal etmeleri ve Koçgiri ayaklanması, bölge nüfusunun batıya doğru göç etmesine sebep olmuştur. Bu tarihlerde göç eden nüfusun bir kısmı geriye dönerken, büyük çoğunluğu göç ettiği bölgelerde yerleşmiştir.

Cumhuriyetin ilanından sonra sakin bir ortam sağlanmıştır. Nitekim 1927’de Kemah ilçe merkezinin nüfusu; 1590, 1931’de 3118’dir. 1937 yılında bölgede başlayan Dersim isyanı, Kemah ilçe merkezini de etkilemiş ve göç hareketi yeniden gündeme gelmiştir.

Çeşitli aralıklarla göç üzerinde etkili olan sosyal gelişmeler ve 1939 Erzincan depremi göçleri tekrar hızlanmıştır.1915-1940 devresinde Kemah ilçe merkezinde göç eden nüfusu bugün Ankara, İstanbul, İzmir, Adana ve bunun gibi ülkenin değişik bölgelerinde görmek mümkündür. Depremin sebep olduğu bu nüfus hareketliliği,yavaşlayarak devam etmiştir.

Ülkemizde 1950’li yıllardan sonra başlayan şehirleşme Kemah’ı da etkilemiş, nüfus artışı ile ekonomik dengenin sağlanması amacıyla özellikle erkek nüfus ülkenin batı şehirlerine doğru çalışmak için göç etmiştir. İç göçler devam ederken, 1960’lı yılların başında yine ekonomik amaçlı dış göçler başlamıştır. Ekonomik amaçlı bu göçler, ilk başta ferdi olarak gerçekleşirken, daha sonraki yıllarda aile göçü şekline dönüşmüştür.

Araştırma sahasında son 10-15 yılda asayiş bozuklukların sebep olduğu göçler; sosyal ve ekonomik olumsuzluklardan daha etkili olmaktadır.Sosyal ve ekonomik olumsuzluklardan başka, 13 Mart 1992 Erzincan depremi de etkili olmuş ve mevcut faktörlerle birlikte göç hareketi hızlanmıştır. Kemah Nüfus Müdürlüğünden edindiğimiz bilgilere göre 1995 yılında yaklaşık 120 bin kişi Kemah nüfusuna kayıtlıdır. (İlçe merkezi ve köyler). Ayrıca 1990 yılında Kemah’ın toplam nüfusunun ise 3 593 olduğu düşünülürse göç olgusu daha iyi anlaşılabilir

Kemah’tan yurt dışına yönelik göçlerin temel nedeni, ekonomik şartların yetersiz oluşundan, diğer bir ifade ile geçim zorluklarından kaynaklanmaktadır.Ayrıca uygun ücret koşulları, sosyal güvenlik avantajları, çok kazanma imajı gibi faktörlerinde göç hareketinin artışında etkili olduğu görülmektedir.Yurt dışına yönelik ilk göç hareketi, ülke genelinde olduğu gibi 1960’lı yıların başında, Almanya’ya çalışmak için giden işgücü göçüdür. Araştırma sahasına ait bu ülkedeki işgücü sayısı, diğer ülkelerdeki işgücü sayısına hemen hemen eşittir. Söz konusu ülkeyi İsviçre, Fransa,Rusya,Avusturalya ve Bugaristan takip etmektedir.

Yurt dışına işgücü göçü 1990’lı yıllara kadar Almanya, Fransa ve İsviçre gibi gelişmiş Avrupa ülkelerine yönelik iken, 1990’dan sonra Rusya ve Bulagaristan gibi eski doğu bloku ülkelerine yönelmiştir. Almanya, Fransa ve İsviçre’ye göç edenler ilk başta ferdi olarak giderken, daha sonraki yıllarda ailelerini yanlarına almış ve sürekli yerleşmişlerdir. Fakat Rusya ve Bulgaristan’a olan göçler gelişmiş Avrupa ülkelerinin aksine hem ferdi ve hemde kısa süreli olmaktadır. Çünkü bu ülkelere gidenlerin hemen tamamı mevsimlik inşaat işçiliği yapmaktadırlar.