Tarihde Kemah Miralayları

Osmanlı Devleti'nin son döneminde ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında ordu yapılanması, dönemin sosyal ve siyasal dönüşümleriyle iç içe geçmiştir. Bu süreçte Miralay rütbesi, Mirliva (Tuğgeneral) ile Kaymakam (Yarbay) arasında yer alan, bugünkü anlamıyla Albay düzeyinde karşılık bulan önemli bir askeri unvandı. “Mir-i Alay” yani "alayın komutanı" anlamına gelen bu rütbe, birliklerin idaresinde büyük bir sorumluluğu temsil ediyordu.

Ancak Türkiye Cumhuriyeti'nin laik, çağdaş ve unvansız bir toplum yapısı oluşturma amacıyla attığı adımlar doğrultusunda, 26 Kasım 1934 tarihli ve 2590 sayılı Lakap ve Unvanların Kaldırılmasına Dair Kanun kapsamında Miralay unvanı da kaldırılmıştır. Bu dönüşüm, hem askeri literatürde sadeleşmeyi hem de sosyal yapıda eşitlikçi bir duruşu amaçlıyordu.

Kemah, Doğu Anadolu’nun tarihsel öneme sahip ilçelerinden biri olup, özellikle I. Dünya Savaşı ve sonrasındaki milli mücadele dönemlerinde önemli askeri geçiş noktalarından biri olmuştur. Kemah Boğazı, stratejik konumu nedeniyle hem Osmanlı ordusu hem de Cumhuriyet’in ilk yıllarında savunma planlarında kritik yer tutmuştur.

Bu coğrafyada görev yapan Miralaylar, sadece askeri bir sorumluluk değil, aynı zamanda halkla doğrudan temas kurarak moral ve düzen sağlayan birer sivil lider gibi görev üstlenmişlerdir. Özellikle doğu cephesinde Ermeni çetelerine karşı gerçekleştirilen savunma faaliyetlerinde Miralayların sevk ve idaresi belirleyici olmuştur.

Kemah’ta görev yaptığı bilinen ve arşivlerde adı geçen bazı Miralaylar, bölge halkının hafızasında birer kahraman olarak yer etmiştir:

Miralay Şevki Bey: 1916 yılında Kemah Boğazı savunmasında önemli rol oynamış, birliklerini yüksek disiplinle yönetmiş ve cephe hattının çökmesini önlemiştir.

Miralay Ahmet Naci Bey: Milli Mücadele döneminde Kemah çevresindeki halk direnişini örgütlemiş, hem askeri hem de sosyal dengeyi sağlamıştır.

Miralay Mehmet Rıza Bey: Erken Cumhuriyet döneminde, yeni ordu düzenlemeleri kapsamında Kemah’taki askeri yapılanmanın Cumhuriyet değerlerine uyumunu sağlamada öncü olmuştur.

Bu isimler, sadece askeri görevlerini yerine getirmekle kalmamış, aynı zamanda halkla iç içe olarak sosyal istikrarın tesisine de katkı sağlamışlardır.Bugün Kemah’ın tarihini okurken, sadece kale duvarlarını, eski karargâh binalarını ya da mezar taşlarını değil; aynı zamanda bir dönem burada görev yapmış Miralayların liderliğinde şekillenen direniş ve dayanışma ruhunu da anımsamak gerekir.Miralaylık, bir rütbeden fazlasıydı. O, savaş zamanında orduyu yöneten ama barış zamanında halkın yaralarını da sarmayı bilen bir komutan figürüydü. Kemah’ın direniş tarihine damga vuran bu isimler, Türk askerî geleneğinin toplumsal hafızadaki izleridir.

MİRALAYLARIN ARZLARI

1. 2.      Erzurum sancağında Kuruçay nahiyesinde sakin İbrahim'e üç bin akça timar için yedine ibtida emri ihsan olunmasına dair Kemah Miralayı Feyzullah imzasıyla arz.
   3.      Zor Sancağı'nda Kemah Nahiyesi'nde Hasan nam kimseye tımar tevcihine dair Kemah Miralayı Hüseyin Bey'in arzı üzerine buyuruldu.
   4.      Kemah Miralayı Hasan'ın Ortail Nahiyesi'ne tabi Eğri karyesi ve tevabii timarı hakkındaki arzı.
   5.      Erzurum sancağında Eşail nahiyesinde Göci karyesinde on bin akça timara mutasarrıf Hüseyin yedinde olan beratını zayi etmekle zayinden berat itasına dair Kemah Miralayı Hüseyin imzasıyla arz.
   6.      Erzurum sancağında Vanik Vadisi nahiyesinde Erencilos nam karyede Ali'den kalma tımarın diğer Ali'ye tevcihi hakkında Kemah Miralayı Hüseyin imza ve mühürüyle.
   7.      Erzurum sancağının Kuzey Kemah nahiyesinde kasr-ı yed suretiyle inhilal eden timarın Müslim nam eshab-ı timarın timarına zam ve ilhakla tevhiden berat itasına dair Miralay-ı Kemah Hüseyin imzalı arz.
   8.      Erzurum sancağında iki neferden mahlul olan timarın Hüseyin ve Mehmed'e ihsan olunmasına dair Kemah Miralayı Hüseyin imzasıyla yazılan arz.
   9.      Erzurum sancağının Kemah nahiyesinde uhdesinde üç kılıç timar bulunmasına mebni bir kılıcının Halil nam kimseye ihsanı hakkında Miralay-ı Kemah Hüseyin imzalı arz.
   10.  Kemah Miralayı Hüseyin'in Kerer karyesi ve tevabii tımarı hakkında arzı.
   11.  Erzurum sancağında mahlul olan timarın sancak-ı mezkur mülazımlarından Mustafa'ya ihsan olunmasına dair Kemah Miralayı Hasan imzasıyla arz.
   12.  Kemah Miralayı Hasan'ın Kuzican Nahiyesi'ne tabi Yenice karyesi ve tevabii timarı hakkındaki arzı.
   13.  Erzurum sancağının Kuruçay nahiyesi eshab-ı timarından Mehmed ve Hüseyin nam kimselerin Tiflis muhafazasında Revan Kalesi'nin feth ve teshirinde bulunmadıklarından inhilal eden timarlarının bir berat altında Ahmed nam kimseye tevcih ve ihsanı hakkında Miralay-ı Kemah Hasan imzalı arz.
   14.  Erzurum sancağının Gercanis nahiyesinde inhilal etmiş olan timarın Osman nam kimseye itası ve Miralay-ı Sabık İbrahim'in tatbik mührünün refiyle beraber muma-ileyhin mührüyle gelecek inhalara sem u itibar edilmemesine dair Miralay-ı Kemah imzalı arz.
   15.  Erzurum sancağının Ortail nahiyesinde inhilal etmiş olan timarın Mahmud nam kimseye itasına dair Miralay-ı Kemah Hasan imzalı arz.
   16.  Erzurum sancağında Cankoroş karyesinde bin beş yüz akça timara mutasarrıf Fazlı'dan mahlul olan timarın Yusuf'a ihsan olunmasına dair Kemah Miralayı Hasan imzasıyla yazılan arz.
   17.  Erzurum sancağının İsain nahiyesinde inhilal eden timarın Osman nam kimseye tevcih ve ihsanı hakkında Miralay-ı Kemah İbrahim imzalı arz.
   18.  Erzurum sancağının Ortail ve Dikenli nahiyelerinde münhal timarların Halil ve Hasan nam kimselere verilmesine dair Miralay-ı Kemah İbrahim imzalı arz.
   19.  Erzurum sancağının Gercanis nahiyesinde kasr-ı yed suretiyle inhilal eden iki timarın bir berat altında Osman nam kimseye itasına dair Miralay-ı Kemah İbrahim imzalı arz.
   20.  Kemah Miralayı Hasan'ın Vadi-i Vank Nahiyesi'ne tabi Ermenek karyesi ve tevabii timarı hakkındaki arzı.
   21.  Kemah Miralayı Hüseyin'in Keman Nahiyesi'ne tabi Örü? karyesi ve tevabii timarı hakkındaki arzı.
   22.  Kemah Miralayı Hüseyin'in Hasan'dan mahlul tımarın Abdullah'a tevcihi hakkında arzı.
   23.  Kemah Miralayı İbrahim'in Erzurum sancağında tımar tevcihi hakkında buyuruldusu Mehmed'e tımar tevcihine dair Kemah Miralayı Ömer imzalı arz.
   24.  Kemah Miralayı İbrahim'in Erzurum sancağında tımar tevcihi hakkında buyuruldusu.
   25.  Mehmed'e tımar tevcihine dair Kemah Miralayı Ömer imzalı arz.
   26.  Erzurum sancağında tımar tevcihi hakkında Kemah Miralayı Ali'nin arzı ve merbut berat-ı ali.
   27.  Kemah Miralayı Ebubekir’in tımar tevcihi hakkında arzı üzerine berat-ı ali.
   28.  Erzurum sancağında Nan karyesinde Ömer'den kalma tımarın kendisine tevcihine dair Kemah Miralayı Hasan imzasıyla tahrirat.
   29.  Erzurum sancağında Kuruçay nahiyesinde Sebganik nam karyede İbrahim'den mahlul tımarın Ulukilise'de sakin Mehmed'e tevcihine dair Kemah Miralayı Hüseyin imza ve mührüyle verilen ariza.
   30.  Erzurum Sancağı'nda Kemah Nahiyesi'nde vaki tımar mahlulünün tevcihine dair miralayın arzuhali.
   31.  Ahmed'e tımar tevcihine dair Kemah Miralayı Ömer imzalı arz.
   32.  Erzurum sancağında Kuruçay nahiyesinde tımar işlerine dair Kemah Miralayı Seyyid Numan'ın arzı ve merbut Ahi Çelebi Mahkemesi Naibi Ömer Efendi'nin ilamı.